تولید کاغذ یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان منابع طبیعی، به‌ویژه درختان، در جهان است. هر ساله، میلیون‌ها درخت برای تولید کاغذ قطع می‌شوند. اما برای درک دقیق‌تر حجم این قطع درختان، باید به تولید کاغذ جهانی، فرآیند تولید کاغذ و ارتباط آن با مصرف چوب نگاه کنیم.

۱. تولید کاغذ در جهان

تولید کاغذ یکی از صنایع بزرگ در سطح جهانی است که به‌طور مستمر در حال رشد است. بر اساس آمارهای منتشر شده، در سال 2022، جهان تقریباً 400 میلیون تن کاغذ تولید کرده است. این میزان تولید شامل کاغذهای روزنامه، چاپ و تحریر، بسته‌بندی، کارتُن‌ها و سایر انواع کاغذ می‌شود.

بیش از 50 درصد کاغذ تولیدی در جهان از چوب درختان بدست می‌آید. در این راستا، برای تولید هر تن کاغذ معمولی، بین 4 تا 6 درخت بالغ باید قطع شود، که این بستگی به نوع درخت، اندازه درخت و فناوری‌های استفاده‌شده در کارخانه‌های تولید کاغذ دارد. بنابراین، برای تولید میلیون‌ها تن کاغذ در هر سال، تعداد زیادی درخت قطع می‌شود.

۲. محاسبه تخمینی قطع درختان

اگر فرض کنیم که در سال 2022 تقریباً 400 میلیون تن کاغذ تولید شده است و 50 درصد آن از چوب درختان به دست می‌آید، می‌توان تخمین زد که حدود 200 میلیون تن چوب برای تولید کاغذ استفاده شده است.

با توجه به این که برای تولید هر تن کاغذ حدود 5 درخت نیاز است، می‌توان تخمین زد که برای تولید 200 میلیون تن چوب، حدود 1 میلیارد درخت باید قطع شوند. این تعداد نشان‌دهنده حجم بزرگی از قطع درختان به‌منظور تأمین چوب برای تولید کاغذ در سراسر جهان است.

۳. تاثیرات زیست‌محیطی قطع درختان برای تولید کاغذ

قطع درختان برای تولید کاغذ آثار زیست‌محیطی زیادی دارد که می‌تواند به‌طور مستقیم بر اکوسیستم‌ها، تنوع زیستی، کیفیت خاک و تغییرات اقلیمی تأثیر بگذارد.

الف. کاهش تنوع زیستی

درختان به‌عنوان زیستگاه‌های حیاتی برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری عمل می‌کنند. قطع درختان به‌ویژه در جنگل‌های بارانی، به از دست رفتن زیستگاه‌ها و تهدید گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی منجر می‌شود. بسیاری از گونه‌های درختی و گیاهی که تنها در مناطق خاصی یافت می‌شوند، به دلیل تخریب جنگل‌ها در خطر انقراض قرار می‌گیرند.

ب. تغییرات اقلیمی

درختان نقش بسیار مهمی در جذب دی‌اکسید کربن (CO₂) دارند. آنها با جذب این گاز گلخانه‌ای و تبدیل آن به اکسیژن، به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک می‌کنند. زمانی که درختان قطع می‌شوند و درختان جدید جایگزین نمی‌شوند، ذخایر کربن در جو افزایش می‌یابد، که این امر باعث تشدید گرمایش جهانی می‌شود.

ج. از بین رفتن منابع آب و فرسایش خاک

درختان با سیستم ریشه‌ای خود، آب را از خاک جذب کرده و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند. قطع درختان می‌تواند منجر به کاهش کیفیت خاک، فرسایش شدید، کاهش میزان آب‌های زیرزمینی و حتی بروز سیلاب‌ها شود.

۴. جایگزینی چوب در تولید کاغذ

در دهه‌های اخیر، به دلیل نگرانی‌های زیست‌ محیطی، صنعت کاغذ به دنبال یافتن روش‌های جایگزین برای استفاده از چوب در فرآیند تولید کاغذ است. برخی از این روش‌ها شامل استفاده از مواد سلولزی غیرچوبی مانند الیاف گیاهان مختلف (مانند کاه و نی) و بازیافت کاغذ است.

الف. بازیافت کاغذ

بازیافت کاغذ یکی از راه‌های کاهش نیاز به قطع درختان است. با بازیافت کاغذ، می‌توان از 100 درصد از مواد موجود در کاغذ‌های قدیمی استفاده کرد و در نتیجه نیاز به چوب جدید کمتر می‌شود. در حال حاضر، بسیاری از کارخانه‌های تولید کاغذ از این روش‌ها برای کاهش تأثیرات زیست‌محیطی استفاده می‌کنند.

ب. استفاده از مواد غیرچوبی

در برخی از کشورها، برای کاهش وابستگی به چوب در تولید کاغذ، از مواد غیرچوبی مانند کاه، کنف، نی، و گیاهان دیگر استفاده می‌شود. این روش‌ها می‌توانند در درازمدت تأثیرات منفی کمتری بر محیط‌زیست داشته باشند و به حفظ جنگل‌ها کمک کنند.

۵. پایداری و تولید کاغذ از منابع تجدیدپذیر

یکی از شیوه‌های تأثیرگذار برای کاهش آثار زیست‌محیطی قطع درختان، استفاده از جنگل‌های مدیریت‌شده به‌طور پایدار است. بسیاری از شرکت‌ها در حال تلاش برای استفاده از منابع چوبی هستند که از جنگل‌های با سیستم مدیریت پایدار به دست آمده‌اند. در این نوع جنگل‌ها، درختان به‌طور دوره‌ای قطع می‌شوند، اما برای هر درختی که قطع می‌شود، درختان جدیدی کاشته می‌شوند تا منابع به‌طور مداوم تجدید شوند.

این نوع مدیریت به‌ویژه در کشورهایی مانند فنلاند، سوئد و کانادا با موفقیت پیاده‌سازی شده است، جایی که جنگل‌ها به‌طور مستمر مدیریت شده و از قطع بیش‌ازحد درختان جلوگیری می‌شود.

۶. راه‌حل‌ها و چشم‌انداز آینده

برای کاهش اثرات منفی قطع درختان، باید به‌طور گسترده به روش‌های جایگزین مانند بازیافت، استفاده از مواد غیرچوبی، و مدیریت پایدار جنگل‌ها توجه کرد. علاوه بر این، تشویق به استفاده از کاغذهای بازیافتی در صنایع مختلف، کاهش مصرف کاغذ در ادارات و مدارس، و تشویق به استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال به‌جای چاپ می‌تواند تأثیرات مثبتی در کاهش نیاز به قطع درختان داشته باشد.

نتیجه‌گیری

قطع درختان برای تولید کاغذ همچنان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی است. با توجه به حجم بالای تولید کاغذ در سطح جهانی، لازم است که صنعت کاغذ به سمت روش‌های پایدارتر حرکت کند. استفاده از مواد بازیافتی و غیرچوبی، مدیریت پایدار جنگل‌ها و کاهش مصرف کاغذ می‌تواند به کاهش قطع درختان کمک کند. در نهایت، ایجاد تعادل میان نیازهای انسانی و حفاظت از منابع طبیعی، هدفی است که باید در اولویت قرار گیرد تا از تخریب بیشتر اکوسیستم‌ها و تغییرات اقلیمی جلوگیری شود.